มนุษย์สามารถอดข้าวได้เป็นเดือน อดน้ำได้ทีละหลายวัน แต่ไม่สามารถมีชีวิตอยู่ได้หากปราศจากอากาศหายใจแม้เพียง 1 นาที ดังนั้นอากาศจึงมีความสำคัญต่อชีวิตมนุษย์ยิ่งกว่าปัจจัย 4 เสียอีก แต่ที่ผ่านมาเนื่องจากอากาศมีอยู่ทั่วไปโดยไม่ต้องซื้อหาจึงทำให้มนุษย์ละเลยความจริงข้อนี้ไป

 

ในอดีตเมื่อมนุษย์ยังไม่รู้จักใช้เครื่องจักรกลทุ่นแรง มนุษย์ก็อยู่กับธรรมชาติอย่าง สมดุล แต่เมื่อเริ่มมีสิ่งประดิษฐ์เพื่อทุ่นแรง เช่น มีรถยนต์ที่ใช้น้ำมันปิโตรเลียม มีโรงงานอุตสาห- กรรม มีการเอาชนะธรรมชาติด้วยเครื่องปรับอากาศ ตลอดจนมีการบริโภคในรูปแบบต่างๆ ซึ่งล้วนมีผลในทางลบต่ออากาศที่หุ้มห่อโลกของเรา

 

ปัจจุบันอากาศบริสุทธิ์ลดน้อยลงทุกที คุณภาพอากาศในแต่ละประเทศโดยเฉพาะเมืองใหญ่ล้วนมีฝุ่นละออง ควัน และก๊าซหลายชนิดที่

 

เป็นอันตรายต่อชีวิตมนุษย์เจือปนทั้งนั้น

 

แม้ในอาคารที่ปิดมิดชิดก็มีอากาศเสียอันเนื่องมาจากควันบุหรี่, เครื่องถ่ายเอกสาร และวัสดุทำพรมปูพื้น ผงฝุ่นของแอสเบสทอสที่ใช้ทำฝ้าเพดาน สารตะกั่วที่ผสมในสีน้ำมันบางชนิดซึ่งเมื่อหลุดล่อนก่อให้เกิดเป็นฝุ่นเจือปนในอากาศได้

 

ในเมืองใหญ่นอกจากประชาชนต้องทนทุกข์ทรมานกับภาวะรถติดแล้ว แต่ละคนยังต้องสูดดมเอาก๊าซพิษเข้าไปในร่างกายเป็นจำนวนมาก ในการเผาผลาญน้ำมันเบนซินเพื่อการขับเคลื่อนรถยนต์นั้น ก่อให้เกิดทั้งก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์, คาร์บอนไดออกไซด์ และสารตะกั่วระเหยในอากาศ

 

เครื่องยนต์เก่าหรือไม่ได้ปรับแต่งทำให้การเผาไหม้ไม่สมบูรณ์ และเป็นเหตุให้ผลิตก๊าซที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพมนุษย์และสัตว์มากขึ้น สารตะกั่วมิได้เกิดจากการเผาผลาญของเครื่องยนต์ในรถยนต์ที่ใช้น้ำมันผสมสารตะกั่วเพียงประการเดียว แต่อาจเกิดจากโรงงานอุตสาหกรรม เช่น กรณีโรงงานเทเลเลค และโรงงานรอคเกตที่อำเภอบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทรา กรณีนั้นโรงงานเทเลเลคผลิตชิ้นส่วนอิเล็กทรอนิกส์ในเครื่องโทรศัพท์ และโทรทัศน์ ส่วนโรงงานรอคเกตอิเลคตริกไทย ผลิตถ่านไฟฉายยี่ห้อรอคเกตเพื่อขายประเทศญี่ปุ่นและเกาหลี

 

นอกจากการจราจรติดขัดและโรงงานอุตสาหกรรมแล้วยังมีโรงงานเคาะพ่นสีรถที่เป็นแหล่งกระจายพิษจาก

สารตะกั่วในอากาศ เพราะสีเคลือบโลหะส่วนใหญ่จะผสมสารตะกั่ว

เมื่ออู่ซ่อมพ่นสีรถยนต์อยู่ในชุมชนก็จะกระจายพิษของสารตะกั่วให้ชาวเมือง

โดยเฉพาะผู้ที่อยู่ใกล้เคียงได้รับอย่างทั่วถึง

 

พิษที่เกิดแก่ร่างกายผู้ที่ได้รับสารตะกั่วมากมีผลต่ออวัยวะหลายส่วนของร่างกาย เช่น ทำลายระบบประสาทที่มีหน้าที่จดจำ อาจทำให้ปวดหัว อ่อนเพลีย ซึม หรือปัญญาอ่นและก่อให้เกิดมะเร็งในที่ต่างๆที่ตะกั่วสะสมและมีผลต่อการกลายพันธุ์ อาจทำให้ทารกพิการในกรณีที่มารดาได้รับสารตะกั่วมาก โชคดีที่รัฐบาลไทยได้เปลี่ยนสูตรน้ำมันเชื้อเพลิงสำหรับรถรุ่นใหม่ให้ไม่มีส่วนผสมของสารตะกั่ว และรถยนต์รุ่นใหม่ก็ถูกผลิตมาให้เติมน้ำมันไร้สารตะกั่ว มิเช่นนั้นประชาชนในเมืองใหญ่ของไทยคงต้องเจ็บป่วยด้วยปริมาณสารตะกั่วเข้าสู่ร่างกายเป็นจำนวนมาก

 

นอกจากนี้ในอากาศยังมีอันตรายจากซัลเฟอร์ไดออกไซด์ที่เกิดจากรถที่ใช้น้ำมันดีเซลแล้วเผาผลาญไม่ได้เต็มที่ และโดยเฉพาะกรณีที่กำลังเป็นปัญหารุนแรงต่อเนื่องคือจากโรงงานไฟฟ้าที่ใช้ลิกไนต์เป็นพลังงานนอกจากทำให้เกิดปริมาณฝุ่นมากแล้ว ยังก่อให้เกิดสารพิษที่ทำให้ประชาชนเจ็บป่วยเข้าโรงพยาบาล และเกิดฝนกรดจนทำลายพืชผลทางการเกษตร และเกิดปัญหาต่อระบบทางเดินหายใจของประชาชนที่อยู่ใกล้โรงไฟฟ้าแห่งนี้

 

ปมเงื่อนของปัญหาคือการผลิตกระแสไฟฟ้าโดยใช้ถ่านหินลิกไนต์เป็นวิธีการที่ล้าหลัง เนื่องจากลิกไนต์เป็นถ่านหินที่ให้ความร้อนต่ำแต่ก่อให้เกิดปัญหามลภาวะอย่างยิ่งยวด หลายประเทศเลิกใช้ไปแล้ว หรือหากไม่เลิกใช้ก็จะต้องติดตั้งเครื่องกรองอากาศที่ปล่อยออกจากโรงไฟฟ้าให้มีปริมาณฝุ่นและซัลเฟอร์ไดออกไซด์น้อยที่สุด

 

การแก้ไขปัญหามลภาวะทางอากาศหรืออากาศเสียนั้นต้องแก้ไขที่นโยบายระดับชาติของรัฐบาล ตัวอย่างที่ชัดเจนคือการลดปริมาณสารตะกั่วในอากาศ ซึ่งรัฐถือเป็นนโยบายและปฏิบัติการจนได้รับผลเห็นชัดเจน จากที่เคยสำรวจพบปริมาณสารตะกั่วในเลือดของเด็กในกรุงเทพฯ มีสูงถึง 200 ไมโครกรัมต่อเดซิลิตร และของผู้ใหญ่บางรายมีระดับถึง 340 ไมโครกรัมต่อเดซิลิตร ในขณะที่ค่ามาตรฐานอนุญาตให้สูงไม่เกิน ? 8.6 ไมโครกรัมต่อเดซิลิตรเท่านั้น ซึ่งหากนโยบายระดับชาติไม่ให้ความสำคัญคนกรุงเทพฯ และเมืองใหญ่อื่นๆ คงต้องเผชิญสารพิษจากตะกั่วต่อไปอีกยาวนาน ในระยะยาวจะต้องลดปริมาณการใช้รถยนต์ส่วนตัวให้เหลือน้อยที่สุด ด้วยการปรับปรุงระบบการขนส่งมวลชนให้มีประสิทธิภาพ ซึ่งนอกจากจะช่วยลดมลพิษแล้วยังช่วยประหยัดพลังงานโดยรวมได้มากเป็นอย่างยิ่ง

 

ปัญหาเรื่องอากาศเสียจากโรงงานอุตสาหกรรมต้องแก้ที่การวางผังเมือง ในปัจจุบันมีการใช้ประโยชน์ที่ดินอย่างปะปนไร้ระเบียบแบบแผน ทำให้มีโรงเรียนและบ้านพักอาศัยอยู่ใกล้โรงงานอุตสาหกรรม หรือที่ถูกโรงงานอุตสาหกรรมเข้าไปตั้งในชุมชนเดิมจนเกิดอันตราย

 

นอกจากนั้นหน่วยงานที่เกี่ยวข้องก็ไม่กวดขันในเรื่องความปลอดภัยของระบบควบคุมในโรงงาน ในแต่ละเขตเทศบาลเองก็ขาดการควบคุมดูแล เพราะมีโรงงานเคาะพ่นสีรถยนต์กระจายตัวอย่างตามชุมชนต่างๆ เป็นตัวกระจายสารพิษในอากาศให้แก่ประชาชนที่อาศัยบริเวณใกล้เคียง

 

การกำจัดขยะด้วยวิธีเผาเป็นวิธีการที่ทำให้คุณภาพอากาศเสียมากที่สุด นอกจากทำให้เกิดเถ้าและฝุ่นแล้ว ควันที่เกิดจากการเผาพลาสติกยังทำให้เป็นมะเร็งได้ โดยเฉพาะในชุมชนที่อยู่ที่อยู่ในที่ราบระหว่างหุบเขาอย่างเชียงใหม่- ลำพูน และเมืองอื่นๆ ในภาคเหนือแล้ว ปัญหาอากาศเสียจะรุนแรงกว่าเมืองที่อยู่ในที่ราบหรือใกล้ทะเล เพราะอากาศในหุบเขาที่ลอยอยู่เหนือชุมชนยากที่จะระบายถ่ายเทออกไปจึงสะสมมลภาวะไว้ยาวนานกว่าอากาศที่อื่น และเป็นอันตรายต่อคุณภาพชีวิตของคนและสัตว์ที่อาศัยอยู่ในหุบเขานั้นๆ กรณีของโรงผลิตไฟฟ้าแม่เมาะจะต้องแก้ที่นโยบายระดับชาติว่าควรจะเลิกผลิตกระแสไฟฟ้าด้วยวิธีนี้ได้แล้วหรือยัง

 

การตัดสินใจและลงมือแก้ปัญหาคงจะล่าช้า เพราะเหตุการณ์อยู่ห่างไกลผู้บริหารจนไม่ได้รับผลกระทบและไม่ถือเป็นเรื่องเร่งด่วน หากอยู่ใกล้รัฐสภาเหตุการณ์โรงไฟฟ้าแห่งนี้ คงจะถูกปิดทำการไปนานแล้ว ถึงเวลาแล้วหรือยังที่รัฐจะต้องทบทวนเกี่ยวกับนโยบายสิ่งแวดล้อมให้รัดกุมและควบคุมการปฏิบัติงานให้ได้ผล อย่างจริงจัง

 

อย่างไรก็ดีกรณีของการเผาขยะไม่จำเป็นต้องรอรัฐบาลกลาง องค์กรปกครองท้องถิ่นก็สามารถบังคับไม่ให้มีการเผาเพราะผิดกฎหมาย แต่สำคัญที่ว่าขณะนี้ผู้บริหารองค์กรปกครองท้องถิ่นไม่เห็นความสำคัญของปัญหาจึงไม่ถือปฏิบัติอย่างจริงจัง และทำให้ปัญหาอากาศเสียเรื้อรังจนถึงปัจจุบัน

 

คุณภาพอากาศเกี่ยวข้องกับชีวิตมนุษย์ทุกคนที่อาศัยอยู่ในโลกนี้ ไม่ว่ายากดีมีจน เงินหรือเทคโนโลยีบางครั้งก็ไม่สามารถแก้ปัญหาอากาศเสียให้แก่ชุมชนได้ สังคมไทยจะต้องสูญเสียชีวิตและคุณภาพชีวิตของประชาชนอีกเท่าไหร่ รัฐจึงจะหันมาแก้ไขอากาศเสียอย่างจริงจังเสียที